Tarih-i Vehhabiyan – Eyüb Sabri Paşa

Tarih-i Vehhabiyan – Eyüb Sabri Paşa 

Tarih-i Vehhabiyan – Eyüb Sabri Paşa; Türkçesiyle Vahhabi Tarihi adlı bu kitap, yalnızca tarihî bir kronik değil, aynı zamanda Osmanlı’nın siyasi, dini ve toplumsal bakış açısını yansıtan, güçlü bir yorum metnidir. Bu eser, 19. yüzyıl Osmanlı müelliflerinin Vehhâbîlik hakkındaki en geniş kapsamlı değerlendirmelerinden biri olmasıyla öne çıkar. Özellikle Hicaz bölgesinde görev yapmış ve oradaki halkla doğrudan temas kurmuş bir isim olan Eyüp Sabri Paşa, yaşadığı tecrübeleri, duyduğu anlatıları ve gözlemlerini belge niteliğinde bir titizlikle bu esere taşımıştır.

Kitap, Vehhâbîlik hareketinin doğuş sürecinden başlayarak, bu akımın nasıl yayıldığını ve İslam dünyasında ne tür etkiler doğurduğunu derinlemesine inceler. Vehhâbîliğin sadece teolojik bir sapma olmadığını, aynı zamanda Osmanlı için ciddi bir iç güvenlik tehdidine dönüştüğünü açık bir dille anlatır. Paşa, bu hareketin dinî sahadaki çıkış noktalarını ve Suud ailesiyle kurduğu ittifak üzerinden elde ettiği siyasî gücü detaylandırır. Bu yönüyle Tarih-i Vehhâbiyan, dinî olduğu kadar siyasî okumaya da açık bir eserdir.

Eyüp Sabri Paşa’nın kaleminden çıkan bu eser, tarihseverler, ilahiyatçılar ve siyaset felsefesiyle ilgilenenler için vazgeçilmez bir referanstır. Her satırı, yaşanmışlıkla örülmüş; her cümlesi, hakikatin izini sürmüştür.

Eseri özel kılan bir başka unsur da anlatım biçimidir. Eyüp Sabri Paşa, Haremeyn ahalisinden bizzat dinlediği anlatılara kitabında geniş yer vererek, Vehhâbîlik karşısında halkın yaşadığı dehşeti, mazlumiyetleri ve korkuları doğrudan aktarır. Bu da esere kuru bir tarih kitabı olmanın ötesinde canlı bir şahitlik özelliği kazandırır. Mekke ve Medine’de yaşanan katliamlar, kutsal mekânlara yapılan saldırılar ve dini sembollere karşı girişilen yıkıcı eylemler, okuyucunun zihninde silinmez izler bırakır.

Kitap, üç farklı bölüm halinde sunulmaktadır. Önce eserin Osmanlıca metninin latin harflerine çevrilmiş hali, ardından günümüz Türkçesine aktarılmış versiyonu ve nihayetinde orijinal Osmanlıca baskısının fotoofset kopyası yer alır. Bu yönüyle eser sadece içerik açısından değil, edebiyat ve dil araştırmaları bakımından da kıymetlidir. Hem klasik metinlerle ilgilenenler hem de akademik düzeyde Osmanlıca çalışanlar için sağlam bir kaynak sunar.

Tarih-i Vehhâbiyan, bir mezhebin tarihi gelişiminden çok daha fazlasını anlatır. Bu kitap, bir inanç sisteminin nasıl ideolojiye dönüşebileceğini, nasıl bir toplumsal dönüşüm ve çatışma yaratabileceğini belgeler. Aynı zamanda Osmanlı'nın dini birlik ve siyasi istikrarı koruma çabasını, kendi döneminin ruhunu ve devletin reflekslerini yansıtan güçlü bir metindir.